Rehabilitacja geriatryczna - opieka nad seniorem.

Starzenie się jest procesem naturalnym i powszechnym, dotyczy wszystkich narządów i układów, przy braku zmian chorobowych. Granica między fizjologią a patologią się zaciera, co powoduje że leczenie niektórych chorób wieku podeszłego jest niezwykle trudne, jeżeli wcześniej nie zastosujemy profilaktyki.

Fakt, że lekarze i fizjoterapeuci, inni pracownicy ochrony zdrowia częściej spotykają osoby po 80. roku życia sprawia, że koniecznie staję się poszukiwanie metody usprawniania odpowiednich dla tej grupy wiekowej. Znaczącym problemem w okresie później starości stają się zaburzenia przy wykonywaniu czynności życia codziennego i chodu spotykanie u coraz większej liczby osób. Obecność schorzeń procesu starzenia się w istotny sposób wpływa na jakość życia osób starszych, ograniczając ich aktywność ruchową i zwiększając ryzyko upadków.

KORZYŚCI Z REGULARNEGO TRENINGU: profilaktyka urazów, poprawa ruchomości stawów, zmniejszenie dolegliwości bólowych, kompensacja utraconych funkcji, zmniejszenie ilości tkanki tłuszczowej, poprawa wytrzymałości i siły.

W tej grupie wiekowej stwierdza się wiele schorzeń o charakterze przewlekły takich jak: choroba zwyrodnieniowa stawów, choroby tętnic obwodowych, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, w których odpowiednio dobrany wysiłek fizyczny powinien być stałym elementem niefarmakologicznego postępowania leczniczego.

BADANIA WYKAZAŁY, ŻE AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA, KTÓRA JEST WYKONYWANA W MŁODOŚCI, MA WPŁYW NA POZYTYWNE STARZENIE SIĘ. DO OKOŁO 30. ROKU ŻYCIA KSZTAŁTUJE SIĘ WYDOLNOŚĆ FIZYCZNA, OSIĄGAJĄCA WTEDY SWOJE MAKSYMALNE MOŻLIWOŚCI, KTÓRE Z WIEKIEM MALEJĄ.

Proces starzenia się najbardziej dotyczy układu krążenia oraz układu mięśniowo-szkieletowego, ponieważ odgrywają one ważną rolę w codziennych funkcjach życiowej. W przykładzie układu krążenia dochodzi do obniżenia maksymalnej wydolności tlenowej ze względem na zmniejszenie pojemność minutowej serca. Wraz z wiekiem obniża się siła mięśniowa. Dochodzi do tzw. sarkopenii, czyli powolnej utraty masy. W związku z tym, mięśnie seniorów są słabsze, co objawia się zwiększonym ryzykiem upadków oraz wzrostem prawdopodobieństwa rozwoju niepełnosprawności ruchowej.

W układzie oddechowym dochodzi do usztywnienia klatki piersiowej, co skutkuje ograniczeniem ruchomości i wentylacji płuc. Niekorzystnie zmiany obejmują również układ nerwowy oraz hormonalny. Osoby starsze narzekają na zaburzenia snu, mogą wystąpić kłopoty. Obserwuje się także wydłużenie czasu reakcji oraz spowolnienie w szybkości ruchów dowolnych.

Pacjentów geriatrycznych charakteryzuje się zjawiskiem wielochorobowści. Wielochorobowość jest poważnym problemem dla rehabilitacji, ponieważ w przypadku każdej patologii należy zawsze określać wskazania i przeciwwskazania danej terapii oraz uwzględnić je w prowadzonym procesie usprawnienie ruchowego

Rehabilitacja ruchowa dla seniorów

Proces starzenia się przyczynia się do obniżenia zdolności motorycznych, co pociąga za sobą niepewność w wykonywaniu ruchów. Pogorszeniu ulegają wszystkich zdolności motoryczne, jak i gibkość.

Rehabilitacja geriatryczna powinna być prowadzona wielopłaszczyznowa. Oznacza to, że przede wszystkim powinna skupiać się na rehabilitacji głównego problemu osoby starszej, np. na złamaniu kości udowej. Gimnastyka stanowi jedną z najbardziej wszechstronną form aktywności. W jej zakres wchodzą także ćwiczenia wzmacniające kości u pacjentów z osteoporozą czy np. ćwiczenia mięśni dnia miednicy u kobiet z nietrzymaniem moczu.

Rehabilitacja ruchowa seniorów powinna skupić się na 3 podstawowych rodzajach ćwiczeń, do których zalicza się ćwiczenia ruchowe, siłowe i rozciągające.

Rehabilitacja ruchowa w wyborach problemach osób starszych

Jednym z typowych problemów wieku podeszłego jest choroba zwyrodnieniowa stawów. Najczęściej obejmuje ona stawy kręgosłupa, stawy biodrowe oraz kolanowe. Choroba obniża sprawność ruchową oraz utrudnia funkcjonowanie w życiu codziennym. Głównym objawem choroby zwyrodnieniowej jest ból pojawiający się na początku ruchu, a następnie w czasie spoczynku. Z czasem rozwoju choroby ból utrzymuje się cały czas, czego wynikiem są zniekształcenia.

Zobacz również: Choroby autoimmunologiczne

Cele rehabilitacji to zmobilizowanie bólu oraz zwiększenie zakresu ruchu w stawach oraz zapobieganie zniekształceniom. Rehabilitację ruchową powinna obejmować ćwiczenia redukujące masę ciała - w celu odciążenia stawów oraz ćwiczenia zwiększające wytrzymałość mięśniową oraz siłę, w celu poprawy stabilizacji stawów. W przypadku choroby obejmującej stawy biodrowe proponuje się ćwiczenia izometryczne mięśni obręczy biodrowej oraz uda, w czasie odciążenia stawów poizometryczną relaksację, a następnie wprowadza się ćwiczenia z oporem.

Kolejnym problemem wieku podeszłego jest osteoporoza, która powoduje zmniejszenie gęstości tkanki kostnej, prowadząc wtórnie do złamań, a w najgorszym wypadku do inwalidztwa. Podstawową formą rehabilitacji w przypadku osteoporozy są ćwiczenia oporowe, które przyczyniają się do wzrostu siły i sztywności trzonu kości długich. Poza tym, zalecane są ćwiczenia ogólnokondycyjne, ćwiczenia aerobowe, ćwiczenia czynne, ćwiczenia rozciągające, ćwiczenia równowagi. W osteoporozie należy stosować ćwiczenia siłowe, gdyż one wpływają na uwapnienie kości.

Powszechnym problemem w geriatrii jest nadciśnienie tętnicze. Proponuje się zatem odpowiednio dobrane ćwiczenia fizyczne. Szczególnie zalecane są ćwiczenia izometryczne, dostosowane do możliwości pacjenta. W przypadku złej tolerancji wysiłku, należy unikać ćwiczeń siłowych oraz ćwiczeń powodujące statyczne obciążenia mięśni.

Wpływ rehabilitacji geriatrycznej na organizm osób starszych

Rehabilitacja ruchowa u osób w podeszłym wieku wykazuje korzystne działanie zdrowotne, umożliwiając pomyśle starzenie się. Badania przeprowadzone u osób wieku powyżej 65 . roku życia wskazała, że regularna aktywność fizyczna wiąże się z mniejszym ryzykiem wystąpienia zaburzeń poznawczych, choroby Alzheimera czy demencja.

Zasadniczą metodą postępowania leczniczego w chorobie Parkinsona jest rehabilitacja osób starszych. Dotyczy to w sposób szczególny starszych chorych, u których postępujący wraz z wiekiem spadek sprawności współistnieje z nasilającymi się objawami choroby podstawowej albo zwiększone ryzyko upadków. Rehabilitacja uzależniona jest od stopnia zaawansowania choroby i jej ukierunkowania na przeciwdziałanie upadkom poprzez doskonalenie faz chodu. W chorobie Parkinsona występują zaburzenia ruchów nabytych i automatycznych, które są wynikiem degeneracji komórek dopaminergicznych. Celem rehabilitacji ruchowej jest podtrzymanie zachowanych wzorców poprzez częste powtarzanie ruchów z różną chętliwością oraz sprzęganie ich z akustynym inicjatorem ruchu, a więc krokiem.

Bardzo częstym elementem rehabilitacji geriatrycznej jest trening oddechowy. Wielu chorych z chorobami układu krążenia odnosi korzyść z włączenia do programu rehabilitacji ćwiczeń oddechowych. U chorych po transplantacji serca to właśnie zabiegi w tym zakresie chronią chorego przed niebezpiecznymi, zapalnymi powikłaniami, zwłaszcza we wczesnym pooperacyjnym okresie.

W przebiegu starzenia się dochodzi do zmian degeneracyjnych w cały ustroju. Socjologiczny problem starzejącego się społeczeństwa wymaga podjęcia dynamicznych działań mających na celu budowę nowoczesnych systemów zabezpieczenia medycznego. W ostatnich latach rehabilitacja geriatryczna ciszy się coraz większym zainteresowaniem szerokich grup chorych, także seniorów.

Rehabilitacja geriatryczna czyli osób starszych może obejmować terapię chorób serca ( profilaktyka ), poprzez wpływa na układ krążenia, niewydolności serca, siłę mięśniową, zmniejszenie dyskomfortu podczas ruchu i wszelkich aktywności dnia codziennego. Rehabilitacja osób starszych poprawia wydolność krążeniowo, stymuluje zwiększenie siły mięśniowej, daje wymierne korzyści w poprawie jakości zdrowia i funkcjonowania.

Zmiany w układzie ruchu

Zmiany w układzie ruchu dotyczą wszelkich jego elementów. Zmniejszenie masy mięśniowej postępuje w tempie 1% rocznie u osoby starszej prowadzącej siedzący tryb życia. U osoby aktywnej fizycznie tempo procesu ulega zwolnieniu według niektórych autorów nawet o 50%. Ubytek dotyczy włókien typu II, w wyniku czego u osób starszych podczas aktywności fizycznej dochodzi do szybkiego zmęczenia. Zmniejsza się zdolność do wykonywania znacznego wysiłku w krótkim czasie.

Unerwienie mięśni ulega również pogorszeniu, co sprzyja ich zanikowi. Dochodzi również do zmian w obrębie chrząstek stawowych i pogorszenia ich ukrwienia. Zmiany zwyrodnieniowe w obrębie stawów kończyn dolnych są najczęstszym procesem patologicznym obserwowanym w starości.

Zmniejszenie elastyczności więzadeł i torebek stawowych wynikają z zmian w strukturze kolagenu. To prowadzi do zmniejszenia zakresu ruchów w stawach. Wraz z wiekiem w miejsce zresorbowanej starej tkanki powstaje coraz mniej nowej w konsekwencji względnej przewagi aktywności osteoklastów nad osteoblastami. Proces ten przyspiesza u kobiet w okresie menopauzy.

Zmiany dotyczą kości gąbczastej u kobiet pomiędzy 30.-40. a 80. rokiem życia jej masa zmniejsza się o 40%; u mężczyzn tylko nieco mniej - do 30%. To powoduje, że OSTEOPOROZA jest kolejną typową chorobą starości.

Zmiany w układzie krążenia

W wyniku starzenia się dochodzi do zmian w obrębie serca m.in. zmniejszenie zdolności relaksacji włókien mięśniowych sprzyjające występowaniu rozkurczowej niewydolności serca. Zmniejszenie elastyczności ścian naczyń żylnych jest czynnikiem ryzyka występowania zmian żylakowatych. Naczynia tętnicze mają mniejszą elastyczność, co jest jedną z przyczyn wzrostu ciśnienia tętniczego krwi. W starości niewielki dodatkowy wzrost prowadzi do nadciśnienia. Typowa dla tego okresu jest więc znaczna częstość nadciśnienia skurczowego.

Po 60. roku życia ciśnienie rozkurczowe zaczyna się obniżać. Wzrost różnicy pomiędzy wartościami ciśnienia skurczowego i rozkurczowego zwiększa ryzyko występowania zmian niedokrwiennych w mięśniu sercowym.

Starzenie się nasila zjawisko miażdżycy. Zmieniona funkcja komórek śródbłonka w starzeniu się łatwiej ulega dalszym zaburzeniom w przypadku zadziałania dodatkowego czynnika uszkadzającego, wtedy łatwiej o powstanie miażdżycy.

Zmiany w układzie oddechowym.

W układzie oddechowym dochodzi do pogorszenia warunków wymiany gazowej. Z wiekiem dochodzi narastające usztywnienie klatki piersiowej, powodujące, że koszt oddychania, mierzony wysiłkiem mięśni oddechowych i zużyciem tlenu, wzrasta. Jest to konsekwencją z jednej strony zmniejszenia ruchomości stawów w obrębie klatki piersiowej, a z drugiej - zmniejszeniem masy i siły mięśni oddechowych.

Z wiekiem zmniejsza się pojemność życiowa płuc. Wynika to ze zwiększenia objętości zalegającej, czyli tej, która zostaje w płucach po wykonaniu maksymalnego wydechu. Osłabieniu w procesie starzenia się ulegają mechanizmy oczyszczenia dróg oddechowych. Dochodzi do osłabienia odruchu kaszlu i zmniejszenia klirensu rzęskowego, co sprzyja rozwojowi bakterii w drogach oddechowych.

Inne zmiany postępujące w starszym wieku

Wiele zmian obserwuje się w przewodzie pokarmowym. Wymienić warto: występująca u prawie połowy osób starszych suchość w jamie ustnej, zwolnienie motoryki i zmniejszenie kwaśności soku żołądkowego obecne u prawie 3/4 osób po 80. roku życia, zwolnienie perystaltyki jelit oraz zmniejszenie powierzchni wchłaniania i pogorszenie ich ukrwienia.

Z WIEKIEM POGARSZA SIĘ METABOLIZM GLUKOZY. WYNIKA TO Z POGORSZENIA WRAŻLIWOŚCI TKANEK NA INSULINĘ. ZNACZENIE MA TEŻ ZMNIEJSZENIE MASY MIĘŚNI I WZROST ZAWARTOŚCI TKANKI TŁUSZCZOWEJ.

Fizjoterapia jako profilaktyka powinna się rozpocząć już w młodości i być stałym elementem życia. Regularna aktywność daje zauważalne zmiany w stylu życia na dłuższy czas. Pływanie, rower stacjonarny, piesze wycieczki, nordic walking to aktywności, zalecane przy większej sprawności pacjentów. W ramach rehabilitacji domowej istnieje szansa na zatrzymanie wszelkich procesów utrudniających funkcjonowanie w trybie życia codziennego i samodzielność seniorów. Niwelowanie dolegliwości bólowych i skutków wielu chorób to dodatkowe bonusy specjalistycznej rehabilitacji.

Zobacz także pozostałe artykuły o rehabilitacji.

Autor.
Artur Łabuz
Dyrektor ds. medycznych Opra-Med
Specjalista Zdrowia Publicznego