Chora trzustka a morfologia - Jakie zmiany wskazują na problemy z trzustką?
Spis treści
Trzustka jest gruczołem wewnątrzwydzielniczym, w obrębie którego znajdują się skupienia komórek endokrynnych w postaci wysp trzustkowych. Wyróżnia się trzy części anatomiczne - głowę otoczoną przez dwunastnicę, trzon przylegający do ściany żołądka oraz ogon układający się w kierunku śledziony. Cały narząd leży pozaotrzewnowo, nie ma wyraźnej torebki, jest jedynie częściowo pokryty otrzewną. Na powierzchni trzustki oraz w jej miąższu stwierdza się obecność tkanki tłuszczowej oraz bardzo niewielkie ilości pasm tkanki łącznej w przestrzeniach międzyzrazikowych.
Budowa mikroskopowa części zewnętrzwydzielniczej trzustki wykazuje organizację w postaci pęcherzyków zbudowanych z komórek wydzielniczych, które leżące obok siebie tworzą większe struktury w postaci zrazików poprzedzielanych pasmami tkanki łącznej. W obrębie zrazików znajdują się również wyspy trzustkowe. Pęcherzyki utworzone są z dwóch rodzajów komórek - komórek wydzielniczych, zawierających ziarnistości zwane ogólnie zymogenem, oraz komórek śródpęcherzykowych, stanowiących pierwszy odcinek przewodów odprowadzających wydzielinę a nazwane wstawkami. Po opuszczeniu pęcherzyka wstawki przechodzą w przewody śródzrazikowe wysłane nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym lub walcowaty, a ten z kolei, łącząc się ze sobą, w przewody międzyzrazikowe. Sok trzustkowy odpływa z trzustki poprzez przewód trzustkowy i przewód trzustkowy dodatkowy w obrębie brodawki większej dwunastnicy.
W części zewnątrz-wydzielniczej trzustki produkowane są enzymy trawienne w formie nieczynnej, a ulegające uczynnieniu w obrębie dwunastnicy, oraz jony węglowodanowe neutralizujące kwaśną treść przedostają się z żołądka. Wydzielenie soku trzustkowego jest regulowane przez hormony syntetyzowane w dwunastnicy, których poziomem z kolei jest regulowany przez kwaśność treści pokarmowej znajdującej się w świetle dwunastnicy. Wzrost wydzielania soku trzustkowego jest regulowany również, lecz w mniejszym stopniu, przez podrażnienie nerwu błędnego.
Podstawowe funkcje trzustki
Funkcja trzustki uzależniona jest od dwóch podstawowych czynności:
- czynności zewnątrzwydzielniczej ( egzokrynnej ) oraz czynności wewnątrzwydzielniczej czyli endokrynnej.
Produkcja soku trzustkowego zawierającego enzymy trawienne, takie jak: amylaza, lipaza, enzymy proteolityczne i nukleaza, oraz jony wodorowęglanowe, których zadaniem jest zobojętnianie kwaśnej treści pokarmowej dostającej się z żołądka do jelit. Produkcja enzymów proteolitycznych w formie nieaktywnej, tzw. proenzymów: trypsynogen przekształcany jest w trypsynę pod wpływem enzymu enterokinazy, natomiast trypsyna aktywuje elastazę oraz przekształca chymotrypsynogen w formę aktywną – chymotrypsynę. Funkcją elastazy i chymotrypsyny jest trawienie białek to zakres działania wewnątrzwydzielniczego.
Trzustka dostarcza do jelita cienkiego enzymy umożliwiające trawienie pożywienia (białek, węglowodanów i tłuszczów). Produkuje hormony regulujące poziom glukozy we krwi — insulinę i glukagon.
Z białek, tłuszczów i cukrów zawartych w jedzeniu nasz organizm pozyskuje niezbędne do życia składniki. Kiedy jednak trzustka zaczyna mieć kłopoty, choruje i przestaje produkować insulinę, rozpoczyna się cukrzyca typu 1 wymagająca stałej kontroli glikemii i regularnego podawania insuliny w postaci dożylnej.
Jeśli natomiast prowadzimy niezdrowy tryb życia i latami w naszej diecie jest zbyt dużo cukru oraz tłuszczów, a do tego przesadzamy z alkoholem – trzustka ulega osłabieniu, jej praca zostaje zaburzona. W konsekwencji w naszym organizmie zaczyna rozwijać się insulinooporność, co grozi zachorowaniem na cukrzycę typu 2 – jej leczenie polega na modyfikacji diety lub, jeśli to nie przynosi rezultatu, doustnej terapii lekowej.
Do najczęstszych chorób, w których przebiegu może wystąpić niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki, należą:
- przewlekłe zapalenie trzustki,
- ostre zapalanie trzustki,
- nowotwory trzustki,
- mukowiscydoza,
- stan po resekcyjnej operacji trzustki.
Obciążony wywiad po kątem chorób trzustki czyli chorób nowotworowych trzustki w rodzinie, guzów trzustki, rak trzustki, innych chorobach układu pokarmowego, uszkodzenia trzustki, zapaleniu woreczka żółciowego, zespole jelita drażliwego, ostre bóle nadbrzusza są podstawą regularnej obserwacji i badań.
Ostre zapalenie trzustki
Ostre zapalenie trzustki (OZT) powstaje na skutek uszkodzenia komórki wewnątrzwydzielniczej trzustki i wydostania się do środowiska enzymów syntetyzowanych w tym narządzie. Niezależnie od etiologii, choroba ma różny przebieg kliniczny oraz nasilenie zmian morfologicznych. Pod pojęciem "ostre zapalanie trzustki" należy rozumieć ostry san chorobowy o średnio-ciężkim przebiegu, który na ogół ustępuje po wyeliminowaniu czynnika sprawczego. Ostre krwotoczne zapaleni trzustki jest odmianą ostrego zapalania trzustki, w których dochodzi do masywnych wylewów krwi niszczących prawie cały narząd. Trzecim stanem chorobowym mający swój obraz kliniczny i morfologiczny jest przewlekłe zapalenie trzustki, choroba przebiegająca skrycie w postaci nawracających epizodów ostrego zapalenia trzustki o różnym nasileniu, prowadzące w konsekwencji do zmian marskich trzustki.
Ostre zapalenie trzustki widoczne jest najczęściej u mężczyzn w średnim wieku, a w rozważaniach etiologicznych najczęściej powtarzają się kamica dróg żółciowych oraz alkoholizm.
Warunkiem morfologicznym zapoczątkowania zmian jest wyjście soku trzustkowego poza które przewodów wyprowadzających trzustki. Do sytuacji takiej może dojść, kiedy nastąpi dysproporcja między pojemnością struktur przewodowych trzustki a objętością soku trzustkowego znajdującego się w ich świetle. Ponieważ objawy kliniczne zazwyczaj występują po nadmiernym spożyciu pokarmów albo alkoholu, po których zwiększa się wydzielanie soku trzustkowego, stąd określenia "choroba ucztujących".
Inne koncepcje zakładają, że OZT jest chorobą nawrotową, wiele z nawrotów ma charakter subkliniczny lecz może prowadzić do zmian organicznych, szczególnie włóknieniowych w miejscu wycieku, czyli wokół przewodów trzustkowych.
Zmiany patologiczne w zakresie zapalenia trzustki
Zmiany patologiczne w trzustce w przebiegu OZT mają podobną sekwencję zmian, lecz ich natężenie może być różne.
Do cech morfologicznych OZT zalicza się:
- proteolizę tkanek,
- martwicę naczyń,
- martwicę tkanki tłuszczowej,
- reakcję zapalną.
Kiedy używamy termin "martwica", należy go rozumieć jako martwicę pojedynczych komórek trzustkowych, nieregularnie rozproszonych po całym miąższu, ogniskową martwicę, zlokalizowaną w jednym z regionów anatomicznych trzustki lub też masywną martwicę prawie całego miąższu trzustki. Martwica masywna dotyczy części zewnątrz jak i wewnątrzwydzielniczej. Termin "wylew krwi" ma różne nasilenie, od pojedynczych wylewów krwi niszczących cały narząd. Dlatego obraz OZT jest różny w zależności od nasilenia objawów klinicznych i może obejmować jedynie niektóre z cech morfologicznych.
Przewlekłe zapalenie trzustki
Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) jest chorobą postępującą, prowadzącą do nieodwracalnych zmian zniszczenia gruczołu. W efekcie wieloletniego procesu zapalnego dochodzi do niewydolności zewnątrzwydzielniczej, a następnie wewnątrzwydzielniczej trzustki. Podstawowym objawem tej choroby są uporczywe bóle brzucha, zatem leczenie koncentruje się na uśmierzaniu lub wyeliminowaniu tego objawu.
Pierwszym etapem leczenia jest postępowanie zachowawcze; zakaz spożywania alkoholu, palenia papierosów, dieta trzustkowa, substytucja preparatami enzymów trzustkowych. W razie konieczności stosować należy leki przeciwbólowe zgodnie z drabiną analgetyczną według zaleceń WHO. W przypadku nieskuteczności takiego postępowania, w przypadkach zaawansowanych lub przy powikłaniach PZT, do wdrożenia są interwencje endoskopowe lub chirurgiczne.
Patogeneza bólu w PZT nie została dotąd całkowicie wyjaśniona.
Do powstania bólu w przebiegu PZT przyczyniają się różne czynniki, jak:
- nadciśnienie w przewodach trzustkowych i/lub miąższu trzustki,
- neuropatia trzustkowa z uszkodzeniem zapalnym nerwów,
- proces zapalny w miąższu trzustki,
- niedokrwienie trzustki,
- powikłania miejscowe (duże torbiele rzekome trzustki, zwężenie dwunastnicy i dróg żółciowych,
- zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego.
Leczenie przewlekłego zapalenia trzustki rozpoczyna się od przestrzegania zaleceń ogólnych, które obejmują całkowitą abstynencję oraz zaprzestanie palenia papierosów. Pacjenci powinni przestrzegać diety trzustkowej o odpowiedniej wartości kalorycznej i prawidłowej zawartości białek, węglowodanów oraz tłuszczów, ponieważ może to zapobiec niedożywieniu. Wskazane jest przyjmowanie 6 posiłków dziennie, na ogół o nieco obniżonej zawartości tłuszczów. Tylko w przypadku istotnej biegunki tłuszczowej konieczne jest zmniejszenie ilości tłuszczów w posiłkach. Znaczenie ma również odpowiednie nawadnianie organizmu. Chorzy ze znacznie upośledzoną czynnością zewnątrzwydzielniczą trzustki na ogół mają niedobór witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E i K) oraz mikroelementów. Szczególnie istotne jest uzupełnianie niedoboru witaminy D, aby uniknąć osteoporozy, a następnie złamań kości. Rekomenduje się przyjmowanie 25-hydroksylowanej wit. D ze względu na lepszą absorpcję. W skrajnych przypadkach, kiedy dochodzi do wyniszczenia, a żywienie doustne nie przynosi pożądanego efektu, włączyć można żywienie dojelitowe lub pozajelitowe.
Na tym etapie konieczna jest konsultacja z dietetykiem
Nadużywanie alkoholu stanowi najczęstszą przyczynę PZT ( 65-85 % przypadków ). Alkoholizm z towarzyszącym nikotynizmem jest sytuacją obarczoną szczególnym ryzykiem wystąpienia PZT, a także szybszej progresji tej choroby niezależnie od etiologii.
Badania trzustki - jakie wykonać ?
Badanie trzustki ma wykluczyć wszystkie zaburzenia w funkcjonowaniu tego organu od chorób trzustki ( od łagodnych dysfunkcjach trzustki poczynając ) do przewlekłego i ostrego zapalania, aż po raka trzustki.
Celem wykrycia wszelkich nieprawidłowości w pracy trzustki, wykorzystuje się testy:
- pomiar stężenia enzymów trzustkowych we krwi oraz moczu ( amylazy i lipazy ),
- badania genetyczne,
- USG czyli badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej,
- tomografia komputerowa.
Testy laboratoryjne pozwolą na analizę parametrów odpowiednich dla trzustki:
- enzymy trzustkowe - podwyższony poziom enzymów trzustkowych, czy nadmierna liczba leukocytów może świadczyć o problemie z trzustką. Gdy zwiększa się poziom białych krwinek mowa o OZT lub torbielach.
- markery nowotworowe - badania ma zastosowanie w momencie podejrzenia raka trzustki. Oznacza się poziom markerów nowotworowych we krwi chorego.
Badanie USG trzustki
USG, czyli badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej jest całkowicie nieinwazyjnym i bezbolesnym badaniem obrazowym, w którym lekarz ocenia stan narządów zlokalizowanych w obrębie brzucha, w tym właśnie trzustki. Pozwala to specjaliście na analizę, czy trzustka jest w stanie zapalnym.
Zarówno guzy, jak i zapalanie trzustki na USG są podstawą do dalszej, bardziej szczegółowej diagnostyki. W przypadku stanu zapalnego lekarz może zlecić np. badania krwi celem określenia poziomu białka CRP.
Opis USG trzustki przeważnie zawiera informację o wielkości narządu, jego echogeniczności i morfologii, a niekiedy również odcieniu (jasna trzustka na USG może świadczyć o stłuszczeniu narządu). Jeśli parametry te mieszczą się w normie, podejrzewać można, że trzustka jest zdrowa.
Badanie EUS trzustki
Tradycyjne USG jamy brzusznej może być niekiedy uzupełnione tzw. badaniem EUS trzustki, czyli ultrasonografią endoskopową. Wykonuje się ją, wprowadzając głowicę ultrasonograficzną do wewnątrz przewodu pokarmowego pacjenta, przez jego jamę ustną. Badanie przypomina gastroskopię.
Przewaga EUS nad USG polega przede wszystkim na możliwości jednoczesnego przeprowadzenia drobnych zabiegów endoskopowych, np. drenażu torbieli lub pobrania wycinka.
WAŻNE!
Na pełną diagnostykę chorób trzustki składają się testy laboratoryjne oraz badania obrazowe. Jeśli chodzi o badania krwi, to oprócz profilu trzustkowego można wykonać także oznaczenie stężenia bilirubiny i prób wątrobowych, elektrolitów, lipidów, mocznika i kreatyniny.
Profil trzustkowy z krwi - normy
Amylaza - 25-125 U/I, przy czym u osób starszych poziom może być znacznie wyższy - 20-160 U/l (we krwi); 10-490 U/I w moczu
Lipaza - nie powinna przekraczać poziomu 150,0 U/l
Glukoza - dla dorosłych - 3,9-6,4 mmol/l, noworodki - 2,8-4,4 mmol/l, dzieci 3,9-58 mmol/l
Warto pamiętać o najważniejszych testach w kierunku oceny stanu trzustki:
- amylaza trzustkowa - jeden z enzymów trawiennych wytwarzanych przez trzustkę, hydrolizujący wiązania glikozydowe, uczestniczy w trawieniu węglowodanów
- lipaza,
- elastaza trzustkowa w kale,
- marker nowotworowy,
- morfologia krwi,
- OB i CRP,
- współczynik HOMA-IR.
Słowniczek:
chymotrypsyna - proteolityczny enzym trzustkowy aktywowany przez trypsynę; uczestniczy w trawieniu białek
chymotrypsynogen - nieaktywny prekursor chymotrypsyny; uaktywniany w soku trzustkowym przez trypsynę
elastaza - proteolityczny enzym trzustkowy; w przeciwieństwie do innych enzymów proteolitycznych trzustki nie jest wydzielana w postaci proenzymu; uczestniczy w trawieniu białek
enzymy proteolityczne - enzymy rozkładające białka na składniki prostsze
glukagon - peptydowy hormon trzustki wydzielany przez komórki α wysp Langerhansa; wzmaga rozpad glikogenu wątroby, przez co podnosi poziom glukozy we krwi; działa przeciwnie do insuliny, jest jej fizjologicznym antagonistą
insulina hormon wytwarzany przez komórki β wysp Langerhansa w trzustce z syntetyzowanej tam proinsuliny po odłączeniu tzw. łańcucha C; reguluje w organizmie szybkość zużywania glukozy przez tkanki (umożliwia magazynowanie glikogenu w wątrobie i mięśniach), bierze udział w przetwarzaniu węglowodanów w tłuszcze, wzmaga syntezę białka przez przyspieszanie dostarczania aminokwasów, umożliwia transport glukozy do wnętrza komórek; jedyny hormon obniżający poziom glukozy we krwi
lipaza trzustkowa - jeden z enzymów trawiennych wytwarzanych przez trzustkę; odpowiedzialny zahydrolizę trójglicerydów
nukleaza -jeden z enzymów trawiennych wytwarzanych przez trzustkę; odpowiedzialny za hydrolizę kwasów nukleinowych
sok trzustkowy - wydzielina gruczołów zrazików trzustki o silnie alkalicznym odczynie spowodowanym obecnością jonów wodorowęglanowych
trypsyna - proteolityczny enzym trzustkowy aktywowany przez enterokinazę, wydzielany w postaci prekursora – trypsynogenu; uczestniczy w trawieniu białek
trypsynogen - nieaktywny prekursor (proenzym) trypsyny; wytwarzany w trzustce
Jak dbać o trzustkę?
Choroby trzustki często nie dają charakterystycznych objawów, można je pomylić z innymi, dlatego tak ważne jest odpowiednie dbanie o ten narząd.
Dlatego warto:
- raz na rok warto wykonać USG jamy brzusznej,
- raz w roku trzeba monitorować poziom glukozy we krwi (oznaczyć poziom glikemii na czczo).
- w sytuacji okresowych bólów brzucha o niejasnej przyczynie, można poddać się testom laboratoryjnym przeznaczonym do diagnozowania trzustki. Wykonuje się wówczas badanie stężenia enzymów trzustkowych: amylazy i lipazy we krwi. Badanie powinno też obejmować test ilości amylazy obecnej w moczu.
Wspomaganie pracy trzustki powinno polegać przede wszystkim na stosowaniu pełnowartościowej i zbilansowanej diety. Produkty, po które warto sięgać, to: kasze, chude mleko i niskotłuszczowe przetwory mleczne, roślinne tłuszcze, chude ryby, drób, warzywa.
Celem regeneracji i powrotu do pełnej sprawności i homeostazy po długim procesie chorobowym, zapraszamy do naszej Poradni leczenia chorób przewlekłych. Odpowiednia, szeroko zakrojona diagnostyka pozwoli wykluczyć szereg dodatkowych przyczyn choroby, a odpowiednio dobrana kuracja przyspieszy proces "rekonwalescencji".
Zioła dla zdrowej trzustki
Zioła mogą zostać wykorzystane w codziennym życiu jako naturalne wsparcie oraz większa ochrona dla naszego organizmu. Stosując zioła na chorą trzustkę możemy złagodzić objawy dolegliwości. Najczęstsze zastosowanie w ochronie trzustki mają: kurkuma długa, karczoch zwyczajny, dziurawiec oraz ostropest plamisty.
Diagnostyka, konsultacje, leczenie i plan terapii - to wszystko możesz realizować w naszej placówce w Warszawie. Jesteśmy zespołem specjalistów, którzy kochają pacjentów, trudne historie medyczne oraz posiadamy umiejętności i empatię, pozwalające realizować się w tym wielkim projekcie.
Autor.
Artur Łabuz
Dyrektor ds. medycznych Opra-Med
Specjalista Zdrowia Publicznego
Zainteresował Cię artykuł?
umów się od razu na wizytę
+48 22 299 38 99
Zapraszamy do przeczytania pozostałych artykułów
Znajdziesz tam wiele ciekawych i wartościowych informacji